محمد بن زکریای رازی پزشک، فیلسوف، منجم، کیمیاگر و شیمیدان ایرانی، بهعنوان کاشف الکل و نفت سفید مشهور است و دربارهٔ کیهانشناسی، منطق و ریاضیات نیز آثاری دارد.
زکریای رازی، پدر علم تاریخ و بزرگترین پزشک ایران و جهان اسلام در زمان سدههای میانه بود که به پاس زحمات فراوان او در داروسازی، روز پنجم شهریورماه روز بزرگداشت رازی شیمیدان بزرگ ایرانی و روز داروساز نامگذاری شدهاست.
طبق مهمترین اسناد تاریخی، زکریای رازی در سال ۲۵۰ هجری/ ۸۶۴ میلادی در ری متولد شد و در سال ٣١٣ هجری/ ۹۲۵ میلادی در همین شهر دیده از جهان فروبست اما نکته قابل تامل این است که سالها پس از مرگ این دانشمند، نه تنها هیچ ردی از «رازی» در زادگاهش؛ ری وجود ندارد بلکه محل دفن او نیز تاکنون مشخص نشده است.
انگار نه انگار که زمانی «محمد بن زکریا» به عنوان یکی از بزرگان تاریخ پزشکی ایران و جهان در این شهر کهن میزیست و پس از ۱۱ قرن بشریت هنوز از کشفیات این فیلسوف به خصوص در این روزهای کرونایی استفاده میکند؛ اما رازی از مشاهیری بوده که پس از مرگ، گم شده است و در این شهر هشت هزار ساله هیچ مکان و یادبودی به نام او نیست و حتی هیچ نشانی از آرامگاه این دانشمند برجسته در شهرستان ری وجود ندارد.
نشانهای از محل دفن رازی در امامزاده شعیب
مهدی دانشیار مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) در گفتوگو با خبرنگار فارس در ری اظهار کرد: در کنگرهای که سال ۱۳۸۳ به دستور تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) در مرکز نجوم این آستان با همکاری دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، دوستداران رازی از اقصی نقاط ایران در شهرری جمع شدند و قطعنامهای صادر شد که مکانی را به نام رازی نامگذاری و برای پیدا کردن آرامگاه وی کاوش و جستوجو کنند.
وی گفت: طی پژوهشها و مطالعات کتابخانهای و میدانی که در این خصوص انجام شد، به این نکته دست پیدا کردیم که بیمارستان قدیم ری در حوالی منطقه قلعهنو و فیروزآباد بوده و رازی هم به عنوان مدیر این بیمارستان در همین منطقه به درمان و تدریس اشتغال داشته که در همین منطقه نیز از دنیا رفته و در قبرستان قدیمی این منطقه یعنی جایی که امروز به نام امامزاده شعیب(ع) میشناسیم، به خاک سپرده شده است.
مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) ادامه داد: در پی بررسیهای میدانی این منطقه مشخص است که گورستانی قدیمی در این منطقه وجود دارد که بعضی از اهالی قدیم این منطقه حتی به وجود سنگ قبرهایی با خط کوفی در گذشتهای نه چندان دور اشاره میکنند.
دانشیار تصریح کرد: آرامگاه محمد بن زکریای رازی در همین گورستان باستانی قرار دارد که لازم است مسؤولان و متولیان برای ساخت مقبره و رونق این منطقه اقدام کنند.
کمکاری میراث فرهنگی نسبت به کاوش قبر زکریا رازی
احمد ابوحمزه دکترای تاریخ و ریشناس در گفتوگو با خبرنگار فارس در ری با اشاره به محل دفن زکریای رازی اظهار کرد: بررسی و تحقیقات در این زمینه از زمان مرحوم دکتر حسین کریمان از مورخان و جغرافیدانان برجسته کشور در دهه ۴۰ شمسی آغاز شد و همچنان ادامه دارد و میتوان به این نتیجه رسید که بعد از پژوهشهای مختلف محل خاکسپاری زکریای رازی در محدوده امامزاده شعیب شهرری است.
وی گفت: ادعایی در رابطه با اینکه «حفاری باستان شناسی انجام گرفته و محل قبر کشف شده» نبوده است بلکه فقط در مورد محدوده قبرستان محل دفن رازی مطالبی بیان شده است.
کارشناس ری شناسی افزود: در قسمتی از کتاب کریمان به عنوان معتبرترین سند شهرستان ری با عنوان «ری باستان» که در ۲۰ بهمن سال ۱۳۴۵ نگارش شده، محل دفن محمدبن زکریای رازی قبرستان محدوده امام زاده شعیب(ع) فیروزآباد ذکر شده است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) نیز با استناد به مطالعات کتابخانهای و تحقیقات انجام گرفته، محل دفن محمدبن زکریای رازی را در قبرستان امام زاده شعیب(ع) فیروزآباد عنوان کرده است.
ابوحمزه در ادامه تصریح کرد: دانشمند برجستهای مانند زکریای رازی از مفاخر ارزشمند شهرستان ری هستند که باید مورد توجه باشند و در مدت ۵۰ سال گذشته سازمان میراث فرهنگی باید در رابطه با محل دفن این فیلسوف جهانی کاوش و باستانشناسی انجام میداد اما تاکنون هیچگونه اقدامی برای شناسایی و معرفی محل دفن رازی انجام نشده است.
این کارشناس مسائل تاریخی اذعان کرد: میراث فرهنگی تاکنون نسبت به حفاری، پژوهش و جانمایی چنین مکانهایی اقدام نکرده است و باید قدردان افرادی باشیم که چنین موضوعات مهمی را پیگیری و مطرح کردهاند.
ابوحمزه در پایان خاطرنشان کرد: طبق صحبتی که با رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ری داشتم، وی ضمن تشکر از مطرح کردن چنین موضوعی در روز گذشته، نسبت به اقدامات باستانشناسی در محدوده امامزاده شعیب(ع) تأکید کرد.
استادمحقق: دفن رازی در گورستان فیروزآباد بیتردید صحیح است
استاد مهدی محقق، نویسنده، علامه، ادیب، فقیه، مجتهد، نسخهپژوه و پژوهشگر تاریخ پزشکی اسلامی در مورد این موضوع اظهار کرد: یکی از متونی که من برای نوشتن کتاب فیلسوف ری مطالعه کردم؛ کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم»، حسین کریمان ریشناس بهنام بود که بسیار معتبر است، در این کتاب محل دفن رازی گورستان فیروزآباد معرفی شده که کاملاً درست است.
وی به نوشتههای ابوریحان بیرونی اشاره کرد و افزود: در یکی از کتابهای ابوریحان بیرونی آمده که« رازی در ری به دنیا آمده و آزمایشات خود را در ری انجام داده و در همین شهر هم مرده است.»
نویسنده کتاب «فیلسوف ری» تأکید کرد: با توجه به اسناد و متون باقی مانده ما شک نداریم که رازی در شهرری مرده است و با توجه به اینکه تحقیقات حسین کریمان نیز نشان بر جای مرگ این بزرگوار در شهرری دارد بیتردید میتوانیم بگوئیم که این ماجرا صحیح است.
استاد اذکایی: رازی در قبرستان فیروزآباد دفن شده است
استاد پرویز اذکایی کارشناس مسائل تاریخی و نویسنده کتاب «حکیم ری» در گفتوگو با خبرنگار فارس در ری اظهار کرد: طی پژوهشها و مطالعات انجام گرفته، مشخص شده که زکریای رازی در بیمارستان قدیم ری که در فیروزآباد ری قرار داشت، مشغول طبابت و تدریس بوده و منزلش نیز در همان محدوده بوده است که پس از مرگ نیز در قبرستان فیروزآباد (امامزاده شعیب فعلی) دفن شده است.
وی گفت: ری، شهری زلزله خیز است که در طول تاریخ بارها دچار زمین لرزه شده و به طور کامل از بین رفته و دوباره بنا شده است لذا آثار و مدارک زیادی از گذشته به جای نمانده است.
کارشناس مسائل تاریخی بیان کرد: طبق کتاب مرحوم کریمان می توان گفت محل دفن رازی در قبرستان فیروزآباد شهرستان ری است.
میراثفرهنگی: در ۵۰ سال گذشته هیچ اقدامی برای شناسایی محل دفن رازی نداشته است!
امیرمصیب رحیمزاده رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان ری در گفتوگو با خبرنگار فارس در ری اظهار کرد: در کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» نوشته حسین کریمان، احتمال محل دفن زکریای رازی در روستای فیروزآباد و بخش قلعه نو کنونی مطرح شده که مربوط به حدود ۵۰ سال پیش است.
وی گفت: کشف جدیدی در رابطه با محل دفن رازی انجام نشده و میتوان گفت طی دو روز گذشته، مطالبی که در کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» نگاشته شده بود، بازگو شده است.
رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان ری تصریح کرد: در طول ۵۰ سال گذشته، یعنی از زمانی که مرحوم کریمان مطلبی درخصوص محل دفن رازی در فیروزآباد ری نوشته است، تاکنون هیچ کاوش، باستان شناسی و تحقیق میدانی برای شناسایی محل دفن رازی انجام نشده است.
رحیمزاده در پایان تأکید کرد: باستانشناسان ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان تهران با توجه به نظریات کریمان، میتوانند در این محدوده مطالعات باستانشناسی و تحقیقات خود را انجام دهند.
آرامگاه «زکریا رازی»، راز گمشده ری
زکریا رازی خدمات بزرگی در زمینههای مختلف علمی داشته است و در این ایام کرونایی، بشریت در تمام جهان با استفاده از کشف او میتوانند تا حدود زیادی در مقابل ویروس همه گیر و کشنده در امان باشند، اما این حکیم و عالم بزرگ به غبار فراموشی سپرده شده است.
مسؤولان میراث فرهنگی به عنوان متولیان حفظ مشاهیر، حتی به خود زحمت نمیدهند در مورد محل دفن بزرگترین دانشمندی که امروز همه جهانیان مدیون کشفهایش هستند، کاوش و تحقیق کنند و وقتی هم که کسی مطالب نگاشته شده در ۵۰ سال پیش را بازگو میکند، برای اینکه بابت کاوش و تحقیق دچار زحمت نشوند، به راحتی این مطالب را تکذیب و خود را راحت میکنند.
آنچه مُسلم است گورستان فیروزآباد شهرری یکی دیگر از محوطههای مهم تاریخی شهر کهن ری است و نیاز به کاوشهای باستانشناسی دارد و قطعاً اگر همت و ارادهای برای پژوهشهای باستانی باشد، میتوان اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره محل دقیق دفن دانشمند برجسته ایران و جهان و دادههای بیشتری از ری برسیم.